Een artikel in de reeks over techniek, innovatie en meesterschap.
Eerder verscheen al: De Filosofie van Innovatie
Onze wereld is een wereld die in transitie is. De krachten die in de laatste paar millennia werkzaam waren, zijn weliswaar nog steeds aanwezig en werkzaam. Maar deze zijn aangevuld met nieuwe krachten waarmee onze voorouders nog niet te maken hadden. De krachten waar hier over gesproken wordt, zijn krachten die ons leven direct beïnvloeden, maar waarop wij geen directe invloed hebben. Hierbij spreek ik bijvoorbeeld over techniek-als-frame, een veranderende Zeitgeist, en zelfs klimaat. We zien ons derhalve geconfronteerd met ontwikkelingen die een nieuw en vlijmscherp antwoord van ons vragen. De modus waarin deze antwoorden gevonden kunnen en moeten worden noem ik Meesterschap. Over de essentie én praktische uitvoering hiervan gaat dit artikel.
Over dynamiek
In ‘De Filosofie van Innovatie‘ wordt het bestaande idee van innovatie (het bedenken en creëren van nieuwe dingen en diensten) verdiept en versterkt tot een actieve, scheppende participatie in de dynamiek die eigen is aan het leven en de wereld om ons heen. Innovatie in deze zin is niet enkel een ding, methode of proces, maar iets dat je belichaamt. Door deze belichaming creëer je in jezelf het potentieel om de dynamiek te ergreifen. Tegenwoordig is innovatie nog steeds het bedenken en maken van een object of proces welke vervolgens een invloed uit moet oefenen op je leef- of werkomgeving. De innovatie waarover echter in het voornoemde artikel over gesproken wordt, neemt een directere invloed door eerst jezelf te vormen, zodat je de gewilde invloed zelf belichaamt. Je creaties zullen vervolgens allen deze belichaamde geest en idee in zich dragen. Innovatie wordt dan meer dan een activiteit, het wordt een logische consequentie van wie je bent. Je veroorzaakt een dynamiek die jouw visie in zich draagt.
Innovatie doorbreekt kaders. Eerst bij de innoveerders, en vervolgens bij degenen die met de consequentie ervan in aanraking komen. Het veroorzaakt een rimpeling in de realiteit van de omgeving waarin men innoveert. Wanneer een vernieuwing in gang wordt gezet, creëert dit altijd een nieuwe dynamiek die onze behoefte aan zekerheid, planning en voorspelbaarheid tart. De grip die we zoeken om ons doel te bereiken, kan derhalve niet langs deze weg worden bereikt. In ‘VUCA – Zakelijk omgaan met complexiteit‘ wordt ingegaan op de afwezigheid van kenbare oorzaak-gevolg-relaties en kennis van omstandigheden in complexe dynamische situaties. Zaken zoals non-lineariteit vragen om andere instrumenten voor beheersing van dynamiek.
Dynamiek heeft gewoonlijk de betekenis van verandering, beweging, of de mate en intensiteit van een verandering of beweging . Welbeschouwd is dynamiek een bewegende consequentie die veroorzaakt wordt, en die zelf ook consequenties veroorzaakt. In de kosmos zijn er geen entiteiten of processen die los staan van de rest van de kosmos. De hele kosmos is een complex van samenhangende delen die allen ook hun eigen dynamiek hebben. Wanneer wij als mens om ons heen kijken, dan bakenen wij onze blik en interpretatie van onze waarnemingen om goede, praktische redenen af. Deze afbakening is deels onvermijdelijk om grip te krijgen en deels problematisch omdat het zaken buiten beschouwing laat. Er is dus meer nodig om meester te worden over dynamiek.
Door de inwerking van meerdere krachten werkt een dynamiek zelden lineair en voorspelbaar. Uit de natuurkunde weten we dat, bijvoorbeeld, drie hemellichamen die in de ruimte bewegen en die zich volgens strikte deterministische regels bewegen, in elkaars nabijheid toch een onvoorspelbare, non-lineaire dynamiek vertonen. Ondanks het eigen determinisme van de drie objecten treedt er dus een chaotische beweging op. In situaties waarin er meer en complexere krachten spelen, wordt deze dynamiek nog moeilijker te vatten. Dit beperkt de mogelijkheden die we als mens hebben om onze eigen leefomgeving te beheersen. Een bewustzijn hiervan is noodzakelijk in ons streven om meester te worden over ons lot.
Over Meesterschap
Het woord meesterschap heeft een symbolische lading die het idee van competentie ver overtreft. Het kan moeilijk zijn om een scheidslijn tussen beide te trekken. Maar om een idee te geven wat hier bedoeld wordt, wil ik het volgende beeld schetsen. Daar waar competentie gaat over vaardigheden, kennis en ervaring, daar gaat meesterschap vooral ook over inzicht, wijsheid, scherpte, en het vermogen om te ergreifen. Competentie betreft veelal kwantitatieve aspecten, terwijl meesterschap juist om kwalitatieve aspecten draait.
Ergreifen is een term die Carl Jung gebruikt heeft in zijn beschrijving van het Wotan-archetype in zijn ‘Essay on Wotan’. Hierin beschrijft Jung Wotan als een ergreifer, als iemand die een woest vuur in jou, de ergriffene, aan kan wakkeren. Alsof een kracht jou beet pakt bij een idee dat tot dan toe alleen sluimerend of slapend in jou heeft bestaan. Dit idee gaat dan als een vuur in je tekeer en veroorzaakt in jou de werkelijke wil om naar dat idee te handelen. De ergreifer zet jou in beweging en betrekt je in een dynamiek.
Meesterschap draait in belangrijke mate om te kunnen ergreifen. Hiertoe moet je een essentie in iets of iemand kunnen raken én sturen. Je moet het zodanig beheersen dat het in beweging komt en groeit naar jouw visie. Hierbij moet dat wat je in beweging zet, leiden tot een resultaat te midden van andere krachten die er op in werken. Je moet de bestaande en nieuwe dynamiek zoveel mogelijk kunnen voorzien ofwel de non-lineaire beweging zo goed mogelijk volgen en erop reageren. Hiertoe moet je je eigen modus van perceptie, beslissen en handelen scherp doorzien zodat je gedachten, beslissingen en handelingen zo weinig mogelijk verborgen, onderbewuste componenten bevat.
Meesterschap is grip op jezelf, grip op de dynamiek, en grip op jouw ingrijpen in de dynamiek. De ergreifer kent en beheerst de grip die hij uitoefent en weet wat hij in het ergriffene teweeg kan brengen. Het betekent dat je handeling vervuld is van verantwoordelijkheid, kracht, moed, visie, inzicht, scherpte, wederkerigheid, en een gezonde strijdlust om grotere doelen te bereiken.
In meer beeldende verwoordingen:
De meester zet zijn bril af, legt zijn mantel af, en legt zijn boeken aan de kant. Alles wat hij in zijn leven als consequentie heeft veroorzaakt, is zijn spiegel. Hij plaatst zich voor zijn werken, kijkt er dwars doorheen en ziet zijn Zelf, inclusief zijn schaduw achter dit alles. Als ik dit heb veroorzaakt, denkt hij bij zichzelf, dan is het noodzakelijkerwijs zo dat ik op deze manier in elkaar steek. En dan is dit mijn perceptie, mijn geest, en mijn handelen. Zijn persona reageert gekwetst en geïrriteerd op mijn constatering. Dit is niet wie ik wil zijn. Reflecterend, bezinnend en plannend smeed de meester zijn vernieuwde pad. En dit nieuwe pad gaat hij, stap voor stap, dag na dag, totdat hij in de spiegel van zijn consequenties zijn nieuwe Zelf1 ziet. En wanneer dit zo is, gaat hij op zoek naar nieuwe gebreken en doelen om zichzelf te overtreffen. Want Nietzsche’s übermensch zit niet in de ander, maar je nieuwe Zelf die de oude Zelf steeds opnieuw overschaduwt, laag over laag, overwinning op overwinning, consequentie op consequentie. Wie voortdurend op zijn horizon afstapt, komt op plaatsen die zijn oude Zelf nooit heeft kunnen voorzien. Dit is meesterschap.
Meesterschap is iets dat in onze samenleving geen belangrijke plaats inneemt. Ons onderwijsstelsel en ook onze sociale en economische modellen geven hier geen plaats aan. Wie meesterschap wil bereiken zal hier andere wegen voor moeten vinden. De reeks artikelen over techniek, innovatie en meesterschap op deze blog geven een beeld van het pad naar meesterschap. Hoewel onze samenleving geen belangrijke plaats inruimt voor meesterschap, is het door de aanwezige dynamiek, de historische situatie en de Kulturseele (de eeuwig doorbrekende faustische geest) van het westen wel een zeer geschikte plaats om dit te introduceren en hier grootse zaken mee te verwezenlijken.
MEESTERSCHAP
zelfst. nw.
Het vermogen tot het ergreifen van een dynamiek en deze naar een doel toe te leiden
Meesterschap bereiken
Wat is de praktijk van meesterschap? Met meesterschap is men nooit klaar. Het is een pad dat men bewandelt zolang men meesterschap nastreeft. De centrale factor van meesterschap is uiteraard degene die het meesterschap nastreeft. Het is een pad waarop men voortdurend aan zichzelf werkt en steeds streeft naar kwalitatief en kwantitatief meer kennis, skills, inzicht, wijsheid, doortastendheid, scherpte, kracht, strijdlust, perceptie. Hieronder volgen puntsgewijs een aantal belangrijke facetten van meesterschap.
Moed
Meesterschap is niet denkbaar zonder moed. Moed is nodig om je eigen grenzen te zien en doorbreken, om anderen op grenzen te wijzen, om beslissingen te nemen die bij de minder ingewijden op onbegrip kunnen stuiten, om een positie in te nemen waarin men geen steun van anderen heeft, of om fysiek weerstand te kunnen bieden in het leven. Moed is ook nodig om het intellect ervoor te behoeden om zichzelf om de tuin te leiden met gedachteconstructies die voortkomen uit eigen onderbewuste angsten.
Schaduwwerk
Carl Jung spreekt in zijn analyses van de menselijke geest veel over de schaduw. Dit is het onbewuste deel van de menselijke geest welke zich zonder dat we ervan bewust zijn en zonder dat we er grip op hebben in ons denken en handelen manifesteert. Voor meesterschap is het belangrijk dat je de werking van je schaduw leert kennen, omdat dit je perceptie, gedachten en handelen anders in een richting stuurt die je meesterschap kan ondermijnen.
Initiatief nemen
Meesterschap kenmerkt zich onder andere door een focus op de eigen acties en potenties. Een meester wijst niet naar anderen en wacht tot zij iets doen. Een meester legt geen ressentiment in zijn perceptie, denken en handelen. Om deze reden wijst hij elke vorm van ‘Gij zult’ af en neemt zelf een initiatief in de juiste richting vanuit het idee van ‘Ik zal’. Een meester kent het oerprincipe Kracht schept zijn eigen ruimte. Van hieruit handelt hij en geeft hij zijn leven gestalte.
Framing & reframing
Een meester levert zichzelf niet uit aan de mindframes die hem zijn meegegeven en ook niet aan de frames die zijn comfortzone dienen. Een frame is een kader met een specifiek doel, een instrument. Wanneer deze een doel niet meer dient, legt men het eenvoudigweg aan de kant. Een meester bekwaamt zich derhalve in het leren kennen en beheersen ervan. Meesterschap houdt in dat je zaken scherper leert zien en dat je iets in een ander frames leert plaatsen om een beter zicht op een zaak te krijgen en om beter te kunnen oordelen en handelen.
Inzicht in de superconstellatie
Het leven wordt zowel gevormd door krachten op kleinere schaal als op grotere schaal. Op kleinere schaal hebben we te maken met de acties van (groepen van) mensen om ons heen. Op grotere schaal hebben we te maken met krachten die buiten onze directe invloedssfeer liggen, zoals Zeitgeist, Kulturseele, klimaat, historische omstandigheden, geologische situatie, levensfase van een beschaving en dergelijke. De configuratie van al deze krachten (de superconstellatie) levert een dynamiek op die men dient men te begrijpen en doorzien om grip te krijgen op de realiteit waarin men zich bevindt.
Scheppingskracht
Invloed in de wereld is niet iets dat iemand je kan geven, maar iets dat je zelf zult moeten nemen en creëren. De wereld die je in je visie voor je ziet is een wereld die je zelf zult moeten scheppen. En niets bezit meer overtuigingskracht dan datgene wat je zelf belichaamt. In meesterschap is men vrij van ressentiment en schept men gerichte consequentie door datgene wat men belichaamt. Opinies en fysieke creaties staan in dienst van deze belichaming. Wie vanuit de belichaming van zijn eigen hoogste idealen schept, creëert een kracht die zijn eigen ruimte schept.
Rigoureuze omarming van het leven
Grip op het leven kan men alleen krijgen wanneer men alle aspecten die eigen zijn aan het leven accepteert, zonder verdraaiing vanuit eigen moraliteit, wensdenken en projectie vanuit zijn schaduw. Dit geldt zowel voor de manier waarop men naar het leven kijkt, als voor de manier waarop men naar de mens en naar zichzelf kijkt. Ook de ruwe, duistere en onaangename aspecten van het leven hebben hun rijkdom, maar deze is alleen toegankelijk vanuit een moedige levenshouding, en vanuit de erkenning van de materiële, martiale en geestelijke aspecten van het mens-zijn.
Fundamentele principes
In de Germaanse mythologie kennen we het begrip Uzlaga, verwant aan het Vedische begrip Dharma. Dit betekent zoveel als oer-wet. Dit zijn de fundamentele principes van het leven en de kosmos, principes die de mens kan achterhalen maar die niet door mensen zijn bedacht. Het zijn principes en wetmatigheden die het hele bestaan conditioneren zonder dat we dit vaak in de gaten hebben. Een zoektocht naar de kennis van Uzlaga/Dharma is een zoektocht die voorbij de eigen frames, mindset, predisposities en ervaring leidt, en ver voorbij elke moraal. Een klein aantal voorbeelden hiervan zijn:
- Kracht schept zijn eigen ruimte;
- Strijd is de fundamentele conditie van het leven;
- De mens is een geworteld wezen;
- Vernietiging en schepping zijn twee aspecten van een en hetzelfde proces;
- Wie beweegt vanuit meesterschap, wordt meester over het bewogene;
Dit zijn slechts enkele voorbeelden, maar deze laten zien dat dit zich op een dieper niveau afspeelt. Meesterschap kenmerkt zich mede door de bereidheid en vaardigheid om tot op dit niveau door te dringen en de grotere patronen in het leven te herkennen en beheersen.
Leven tussen hamer & aambeeld
Meesterschap kenmerkt zich ook door toewijding aan een leven van voortdurende vorming naar een hogere standaard dan waaraan men nu kan voldoen. Van tegenslagen en hindernissen leert men. Maar wie meesterschap nastreeft berust niet in wat men op zijn pad aantreft. Meesterschap betekent dat men op zoek gaat naar de eigen achilleshiel, dat men een leven tussen hamer en aambeeld lief heeft. Uit de eigen as rijst de meesterschap op als een nieuwe, sterkere incarnatie van zijn oude zelf.
1 In de betekenis die Carl Jung er aan geeft.
